نوروز در آینه روایات
اما
براى کسانى که معتقدند همه چیز را باید از منظر دین مورد بررسى و نفى و
اثبات قرارداد، این پرسش مطرح است، که آیا دین اسلام و پیشوایان دین
نسبتبه این موضوع موضعگیرى خاصى داشتهاند یا خیر؟ آیا مىتوان از فنون
دینى به چیزى دستیافت که دلالتبر تایید و یا رد این سنت ایرانى از سوى
پیشوایان دین کند.
در مجموع مىتوان گفت که ما در متون روایى شیعه،
در موضوعیادشده با دو دسته روایت روبرو هستیم; دسته نخست، روایاتى که سنت
ایرانى نوروز، در آنها مورد تایید قرار گرفته و «روزنوروز» مبارک قلمداد
شده است. دسته دوم; روایاتى که این سنت را تایید نکرده و آن را سنتى خلاف
اسلام شمردهاند.
در اینجا براى آشنایى شما عزیزان به نمونههایى از دو دسته روایات اشاره مىکنیم.
1. دسته اول روایات
معلىبن
خنیس از امام صادق (ع)، روایتى را نقل کرده که در آن ضمن بزرگداشت نوروز،
وقایع مختلف تاریخى برنوروز منطبق شده است. متن روایتیادشده از این قرار
است:
معلى بن خنیس قال: دخلت على الصادق جعفربن محمد، علیهالسلام،
یوم النیروز فقال، علیهالسلام، اتعرف هذا الیوم؟ قلت: جعلت فداک، هذا یوم
تعظمه العجم و تتهادى فیه، فقال ابوعبدالله الصادق، علیهالسلام، والبیت
العتیق الذى بمکة ما هذا الامر قدیم افسره لک حتى تفهمه. قلت: یا سیدى ان
علم هذا من عندک احب الى من ان یعیش امواتی و تموت اعدائى! فقال: یا معلى!
ان یوم النیروز هوالیوم الذى اخذ الله فیه مواثیق العباد ان یعبدوه و
لایشرکوا به شیئا و ان یؤمنوا برسله و حججه، و ان یؤمنوا بالائمه،
علیهالسلام، و هو اول یوم طلعت فیهالشمس، و هبتبه الریاح، و خلقت فیه
زهرة الارض، و هو الیوم الذى استوت فیه سفینة نوح، علیهالسلام،
علىالجودى، و هو الیوم الذى احیى الله فیه الذین خرجوا من دیارهم و هم
الوف حذر الموت فقال لهم الله موتوا ثم احیاهم (75) و هو الیوم الذى نزل
فیه جبرئیل على النبى صلىاللهعلیهوآله و هو الیوم الذى حمل فیه رسول
الله صلاللهعلیهوآله امیرالمؤمنین على، علیهالسلام، منکبه حتى رمى
اصنام قریش من فوق البیت الحرام فهشمها، و کذلک ابراهیم، علیهالسلام، و
هو الیوم الذى امر النبى، صلاللهعلیهوآله، اصحابه ان یبایعوا علیا،
علیهالسلام، بامرة المؤمنین، و هو الذى وجه النبى، صلاللهعلیه، علیا
الى وادى الجن یاخذ علیهم بالبیعة له، و هو الیوم الذى بویع
لامیرالمؤمنین، علیهالسلام، فیه البیعة الثانیه، و هو الیوم الذى ظفر فیه
باهل النهروان و قتل ذالثدیة و هو الیوم الذى یظهر فیه قائمنا و ولاة
الامر و هو الیوم الذى یظفر فیه قائمنابالدجال فیصلبه على کناسة الکوفة، و
ما من یوم نیروز الا و نحن نتوقع فیه الفرج، لانه من ایامنا و ایام
شیعتنا، حفظته العجم و ضیعتمو انتم ... (2) معلى بن خنیس گوید: در روز
نوروز بر امام صادق علیهالسلام وارد شدم، ایشان فرمودند که آیا این روز
را مىشناسى؟
عرض کردم: فدایت گردم این روز، روزى است که غیر عربها
(ایرانیان) آن را گرامى داشته و به یکدیگر هدیه مىدهند، امام صادق،
علیهالسلام، فرمودند: قسم به خانه عتیقى که در مکه هست این (تعظیم و هدیه
دادن) ریشه طولانى و قدیمى دارد و براى تو آن را توضیح مىدهم تا از آن
مطلع شوى، گفتم: اى آقاى من چنانچه این مطلب را از تو بیاموزم براى من
بهتر از زنده شدن مردگانم و مردن دشمنان من است. حضرت فرمود: اى معلى!
نوروز، روزى است که خداوند در آن از بندگان خویش میثاق گرفت که جز او را
عبادت و پرستش نکرده و به او شرک نورزند و به فرستادگان و پیامبرانش و نیز
ائمه هدى ایمان بیاورند. نوروز اولین روزى است که خورشید در آن طلوع کرد و
باد در آن وزیدن گرفت و در آن روز درخشندگى زمین خلق شد. نوروز روزى است
که کشتى نوح بر کوه جودى کناره گرفت و نوروز روزى است که افرادى که از
خانههاى خود خارج شده و به آزمایش الهى از دنیا رفتند، مجددا به دنیا
بازگشتند. در این نوروز است که جبرئیل بر پیامبر اکرم، صلاللهعلیهوآله،
نازل شد و درست در همین روز است که پیامبر اسلام، حضرت على را بر شانه خود
گذاشت تا او بتهاى قریش را از بیت الحرام پایین کشید و آنها را درهم شکست.
نوروز روزى است که پیامبر به اصحابش دستور داد تا در مورد خلافت و
ولایت مؤمنان با حضرت على علیهالسلام بیعت کنند و در همین نوروز بود که
پیامبر، صلاللهعلیهوآله، على، علیهالسلام، را به سوى جنیان فرستاد
براى او از آنان یعتبگیرد. نوروز روزى است که براى حضرت على بیعت مجدد
گرفته شد و نوروز روزى است که حضرت على، علیهالسلام، بر اهل نهروان پیروز
شد و ذوالثدیه را کشت و نوروز روزى است که قائم ما در آن روز ظاهر مىگردد
و بالاخره نوروز روزى است که قائم ما در این روز بر دجال پیروز مىشود و
او را بر زبالهدان کوفه آویزان مىکند و هیچ نوروزى نیست مگر آنکه ما در
آن روز توقع ظهور حضرت حجت، عجلاللهتعالىفرجهالشریف، را داریم چرا که
این روز، از روزهاى ما و شیعیان ما است که عجم (ایرانیان) آنرا گرامى دشته
ولى شما آنرا ضایع نمودید ...
آنگونه که از حدیث فوق به دست آمد، روز
نوروز پیوند عمیقى با مساله ولایت و رهبرى مسلمانان دارد، از این روى
شایسته است که عید نوروز را جشن ولایت دانسته و پیوسته در آن به یاد ظهور
منجى عالم بشریتحضرت امام زمان، عجلاللهتعالىفرجهالشریف، باشیم.
2. دسته دوم روایات
روایتى
از حضرت امام موسىبنجعفر، علیهالسلام، نقل شده که ظاهر آن دلالتبر عدم
تایید سنت نوروز از سوى پیشوایان دارد. در این روایت چنین آمده است:
حکى
ان المنصور تقدم الى موسى بن جعفر علیهالسلام بالجلوس للنهنتة فى یوم
النیروز و قبض ما یحمل الیه فقال: انى قد فتشت الاخبار عن جدى رسول الله
فلم اجد لهذا العید خبرا و انه سنة الفرس و محاها ان اسلام و معاذ الله ان
نحیى ما محاها الاسلام فقال المنصور انما نفعل هذا سیاسة للجند فسالتک
بالله العظیم الا جلست فجلس (3)
حکایتشده که منصور به سوى امام کاظم
علیهالسلام فرستاد تا در روز نوروز براى تهنیت جلوس کند و آنچه بسوى او
حمل مىشد، بگیرد. حضرت فرمود من اخبار جدم رسول خدا را بررسى کردم و در
آنها براى این عید خبرى نیافتم و این سنت ایرانیان است که اسلام آنرا محو
کرده است و به خدا پناه مىبرم که چیزى را که اسلام محو کرده احیاء کنم.
منصور در پاسخ گفت: ما این کار را براى اداره (سرگرمى) لشکریان انجام
مىدهیم و تو را به خداى بزرگ سوگند مىدهم که در این مجلس بنشینى و آنگاه
حضرت نشست.
مرحوم مجلسى در بحارالانوار روایتیادشده را مورد نقد و بررسى قرارداده و مىفرماید:
«هذا الخبر مخالف لاخبار المعلى و یدل على عدم اعتبار النیروز شرعا و اخبار المعلى اقوى سندا و اشهر بین الاصحاب» (4)
این
خبر با اخبار معلى بن خنیس مخالفت داشته و دلالتبر بىاعتبارى نوروز از
جهتشرعى مىکند، اما اخبار معلى از نظر سند قویتر بوده و در نزد اصحاب
شهرت بیشترى دارد.
اما توجیهات دیگرى نیز براى این روایت مطرح است که باختصار به آنها اشاره مىکنیم:
1.
این روایتبه احتمال بسیار قوى در مقام تقیهاى بیان شده و حضرت در صدد
بیان حکم واقعى عید نوروز نبودهاست. زیرا منصور اصرار شدیدى براى حضور
حضرت در جلسه داشته و مىخواسته از آن بهره بردارى سیاسى کند، اما امام
نمىخواست از وجودش سوء استفاده شود و حضرت براى اینکه در این جلسه حضور
پیدا نکند به دنبال عذرى بوده است. خصوصا که این مجلس براى نظامیان برپا
شده بود و از حساسیت ویژهاى برخوردار بوده است.
2. پاسخ دیگر آنکه
عید نوروز سنت دیرینهاى بوده و همگان هم از آن اطلاع داشتهاند. در
صورتىکه این عید مطلوب اسلام و شرع نبوده، چرا در این رابطه روایت صریح و
متقنى وجود ندارد و این مورد از مواردى است که مورد ابتلاءبخش وسیعى از
مسلمانان است و در صورتىکه حدیث معتبرى وجود داشت، حتما نقل مىشد.
3.
سومین پاسخ آنکه علما و فقهاى بسیارى آن را تایید کردهاند. به عنوان
نمونه احمدبن فهد الحلى مىگوید: یوم النیروز یوم جلیل (القدر) و تعیینه
من السنة غامض مع ان معرفته امر مهم من حیث انه تعلق به عبادة مطلوبة
للشارع و الامتثال موقوف على معرفته (5)
روز نوروز، روز با ارزشى است
ولى معین کردن آن در سال مشکل استبا اینکه شناخت آن (نوروز) امر مهمى است
چرا که عبادتى که مورد نظر شارع استبه آن روز تعلق گرفته است و اطاعت آن
عبارت متوقف بر شناخت آنست.
پس در نتیجه عید نوروز مورد تایید روایات متعددى است و روایت معتبرى که بر بىاعتبارى آن از نظر اسلام دلالت کند، وجود ندارد
دعاى هنگام تحویل سال
یا مقلب القلوب و الابصار یا مدبر اللیل و النهار یا محول الحول والاحوال حول حالنا الی احسن الحال
اى
دگرگون کننده قلبها و دیدهها! اى تدبیرگر شبان و روزان! اى متحول کننده
سالها و حالتها! حالات ما را به نیکوترین حالات تبدیل نما!
این دعا بر چهار نکته اساسى تاکید دارد 1- تحول 2- محور تحول 3- متحول کننده 4- هدف تحول
1-اصل تحول
این
دعا به واژههاى مختلفى تحول و دگرگونى را در همه ابعادش مطرح مىکند،
دگرگونى در قلب و دیده و شب و روز و سال و حوادث جارى در آن و حالات
انسانى.
بر طبق این دعا جهان در عین سکون داراى تغییر و تحول عمیقى
در درون خویش است و دامنه این تحول آنچنان گسترده است که از عالم خارج و
آفاق گرفته تا عالم درون و انفس را شامل مىشود و در واقع لازمه بقاء جهان
به تحول و دگرگونى است.
2- محور تحول (محول)
این دعا علاوه بر
اصل تحول و گستردگى آن به محول یعنى متحول شونده هم اشاره مىکند، آنگونه
که طبیعت از خواب زمستانى بیدار شده و بیابانها و کوهها لباس سبز رنگ
زیبایى مىپوشد و طراوت و نشاط خاصى مىیابد و گلهاى رنگارنگ زینتبخش
زمین مىشوند، گل سرسبد هستى و خلیفة الله یعنى انسان هم باید متحول شود،
تحول در همه ابعاد روحى و روانى او اعم از اندیشه، تفکرات، طرز نگرشها و
باورها ... صورت پذیرد.
انسان مؤمن همیشه باید به فکر تحول در درون
خود باشد و لازمه تکامل یافتن انسان متحول شدن اوست، این دعا بطور ظریفى
به دگرگونى طبیعت و دگرگونى حالات انسانى اشاره مىکند.
3- آواى توحید (محول)
در
سرتاسر دعا و در هر فقره آن سخن از توحید است، دگرگون کننده قلبها و
دیدهها پشتسرهم در آمدن شب و روز و رقم خوردن حوادث سال و حالات انسانى
همه از قدرت و حکمت الهى سرچشمه گرفته است و برخلاف آنان که براى هریک از
این عناوین خدایى قایل بودند به ارباب انواع اعتقاد داشتند، این دعا تاکید
مىکند که همه اینها یک خدا دارد و درواقع این دعا از کثرت گرایى به توحید
دعوت مىکند.
4. هدف تحول (محول الیه)
هدف این تحول عظیم که از
اعماق طبیعت آغاز شده و به حالات انسان رسیده است، اینست که حالات انسانى
به بهترین حالات یعنى قرب الهى تبدیل شود.
احسن حال و قرب الهى هدف این تحول بزرگ است، با این نگرش دعاى مزبور یک نظام آموزشى عقیدتى به معناى کامل است.
آداب دینى عید نوروز
در روایات، اعمال و آداب مختلفى براى این روز بیان شده که خود حاکى از ارزش و اهمیت این روز دارد:
1. طهارت و پاکیزگى
این دستورالعمل شبیه آدابى است که در سایر اعیاد اسلامى رعایت مىشود.
قال الصادق علیهالسلام «اذا کان یوم النیروز فاغتسل والبس انظف ثیابک و تطیب باطیب طیبک و تکون ذلک الیوم صائما» (6)
هرگاه نوروز فرا رسد غسل کرده و پاکیزهترین لباسهایت را پوشیده و از معطرترین عطرهایت استفاده کن و آن روز را روزه بگیر.
2. هدیه دادن
از
امیرالمؤمنین على علیهالسلام چنین نقل شده که فرمودند «اتى على
علیهالسلام بهدیةالنیروز فقال علیهالسلام ما هذا؟ فقالوا یا
امیرالمؤمنین الیوم النیروز! فقال علیهالسلام اصنعوان کل یوم نیروزا» (7)
در روز نوروز هدیهاى براى امیرالمؤمنین على علیهالسلام آورده شد.
حضرت فرمودند این هدیه چیست؟ آنان پاسخ دادند امیرالمؤمنین امروز نوروز
است امام فرمودند: هر روز را براى ما نوروز کنید. در هدیه آنچه مهم است،
ارتباط روحى و ایجاد محبت است نه مقدار و کیفیت ... و در این زمینه نباید
به تکلف افتاد.
امام صادق علیهالسلام در مورد اهمیت هدیه مىفرماید: «تهادوا تحابوا فان الهدیة تذهب بالضغائن.»
به یکدیگر هدیه دهید تا بین شما محبت ایجاد شود زیرا هدیه کینهها را از بین مىبرد.
3. پیامبر اکرم در مورد یاد و ذکر خدا در اعیاد چنین مىفرماید: «زینوا اعیادکم بالتکبیر»
اعیاد خود را با یاد و ذکر عظمتخدا زینت دهید.
4. صله رحم و دیدار با دوستان
در
این روز ارتباط با بستگان و فامیل ار اعمال نیکو و شایسته است، در روایات،
نتایج و آثار فراوانى براى صله رحم بیان شده است قال الباقر علیهالسلام
«صلة الارحام تزکى الاعمال و تنمى الاموال و تدفع البلوى و تنسىء الاجل»
(9)
ارتباط با خویشان، اعمال را پاکیزه مىکند، دارائیها را افزایش مىدهد و بلاهارا دور مىکند و مرگ آدمى را به تاخیر مىاندازد.
اگر
افرادى از بستگان قطع ارتباط کرده باشند، مناسب است انسان مؤمن در ایجاد
ارتباط پیشقدم شده و به کینه توزیها و وسوسههاى شیطان پشت پا بزند، رسول
گرامى اسلام مىفرماید: «صل من قطعک و احسن الى من اساء الیک و قل الحق و
لو علیک» (9)
با آنکه با تو قطع ارتباط کرده، ارتباط ایجاد کن و آنکس که به تو بدى کرده به او نیکویى بنما و حق را گرچه به ضررت باشد اظهار کن.
علاوه
بر دیدار از فامیل، دیدار و زیارت برادران دینى ارزش بسیارى دارد، چنانکه
در روایت آمده که زیارت برادر دینى، زیارت خداوند محسوب مىشود. قال
الصادق علیهالسلام «من زار اخاه فى الله، قال الله عزوجل ایاى زرت و
ثوابک على و لست ارضى لک ثوابا دون الجنة» (10)
هرگاه کسى برادرش را
در راه خدادیدار کند، خداوند مىفرماید: تو مرا زیارت کردى و پاداش تو بر
من است و براى تو ثوابى کمتر از بهشت راضى نمىشوم.
پىنوشتها:
1) سوره بقره(2)، آیه 243.
2) مجلسى محمدباقر، بحارالانوار، ج 56، ص 92
3) بحارالانوار ج 56 ص 100. ابنشهرآشوب، المناقب ج 4 ص 319
4) همان.
5) المهذب البارع به نقل از بحارالانوار ج 56 ص 117
6)محمد رى شهرى،میزان الحکمة ج 7 ص 132
7)شیخ صدوق من لایحضرالفقیه ج 3 ص 219
8) بحارالانوار ج 56، ص 100 المناقب ج 4 ص 319
9)محمد رى شهرى میزان الحکمة ج 4 ص 84
10) همان، ج 7 ص 86
11)همان، ج 7 ص 297
به نقل از سایت شهید آوینی
